Van der Helm ziet graag dat de kennis op basis van de wetenschap en ervaringen uit de praktijk meer hand in hand samengaan. Ook benadrukte hij dat, als je écht luistert naar ouders en jongeren met inzet van een verklarende analyse, je beter en sneller tot passende effectieve hulp komt.  “Kijk eerst naar onderliggende trauma’s voordat je besluit hulp in te zetten. We zetten nu vaak wat in, terwijl we nog niet weten waarom. Als interventies niet goed doordacht zijn, kosten deze geld en zijn de gevolgen lastig te repareren.”  Hoewel Van der Helm zijn kritiek op het huidige jeugdzorgmodel niet onder stoelen of banken stak, ziet hij ook hoopvolle initiatieven voor effectieve hulp die in balans is met de kosten.

Hoopvolle initiatieven gemeenten
Als voorbeeld noemt Van der Helm gemeente Den Haag. Hier is budget beschikbaar gesteld om medewerkers te trainen om traumagericht te handelen. “In plaats van het stellen van een DSM-diagnose is kijken naar trauma’s die de problemen veroorzaken nog belangrijker.” Professionals zitten met ouders, jongeren en gemeenten om tafel om het anders te doen. Hierbij wordt steeds vaker de verklarende analyse ingezet, zodat er beter contact ontstaat en de stem van ouders en jongeren echt wordt gehoord. Van der Helm is verheugd dat de gemeente steeds vaker diverse kennisbronnen raadpleegt en toepast: de wetenschap, de professional en de ouders en jongeren zelf als ervaringsdeskundigen. “Samen doen in plaats van alleen de portemonnee trekken is van belang”, aldus Van der Helm. Als ander inspirerend voorbeeld noemt hij de gemeente Amersfoort. “Deze gemeente lost problemen op in de wijk. Met partners kijken we of het gewone leven weer terug te brengen is. It takes a safe village to raise a child.”

Oorzaken problemen: gebrek aan zelfregulatie meestal door trauma
Hersenonderzoek toont aan dat problemen van jongeren meestal door een trauma worden veroorzaakt. Een trauma leidt tot gebrek aan zelfregulatie, terwijl dat het doel is van jeugdhulp. Als we bang zijn, angstig of gestrest, vallen we terug op de primitieve delen van de hersenen: we vechten, vluchten of verstijven. Dat is niet handig, dan kun je je gedrag niet controleren. In onze hogere hersenen zitten onze emoties, zoals leuk en aardig gevonden worden. Vanuit onze emoties volgt het gevoel en vervolgens onze cognitie. Voorheen vonden we emoties maar lastig, maar emoties zijn minstens zo belangrijk als cognities. Deze werken samen als een ruiter en een paard. De behandeling of begeleiding moet daarom gericht zijn op het leren omgaan met onze emoties. De samenwerking tussen cognitie en emotie moeten we beter regelen en verbeteren.

Gewone leven in de zorg accepteren
Uit wetenschappelijk onderzoek blijkt dat veel interventies beperkte effectiviteit hebben. Zelfregulatie van de jongere staat voorop als resultaat van de inzet van jeugdhulp. Het is dus belangrijk goed te kijken welke hulp wordt ingezet en of deze hulp echt nodig is. Soms is een gezin meer gebaat bij een ander traject of beter af als de zorg stopt. Als voorbeeld noemt Van der Helm een intensief (en duur!) behandeltraject van een meisje dat drie jaar in gesloten jeugdzorg zat. Betrokken psychiaters concludeerden dat dit traject meer schade had aangebracht in plaats van bij te dragen aan een duurzame oplossing. Het meisje wilde zelf vooral zonder zorg verder en daar hebben behandelaren uiteindelijk voor gekozen.

Als we zware zorg op een andere manier inrichten, kunnen we veel winnen. Zo komt er nieuwe hoop voor jongeren én besparen we kosten.

Inmiddels heeft zij zonder vervolgzorg de regie over haar leven weer terug. Van der Helm: “Het gewone leven in de zorg zijn we een beetje kwijtgeraakt. Jongeren missen school, vriendjes, het gewone leven. Als je kinderen langdurig in zorginstellingen zet, blijkt deze schade niet meer in te halen. Ik ben niet persé tegen gesloten jeugdhulp, maar je moet wel zeker weten of dit nodig is. Als we zware zorg op een andere manier inrichten, kunnen we veel winnen. Zo komt er nieuwe hoop voor jongeren én besparen we kosten.”

Oplossingsgericht in plaats van risico-gestuurd
Sharon Stellaard promoveerde in maart 2023 op haar proefschrift ‘Boemerangbeleid’. Zij onderzocht 40 jaar jeugdbeleid en concludeerde dat we vastlopen als we op dezelfde manier doorgaan met jeugdhulp. De beweging van centraliseren naar decentraliseren en andersom, door de decennia heen, veroorzaakt een kostenstijging.
Ook zien we in het huidige zorgmodel dat jongeren soms te lang in zorg blijven, wat tot wachttijden leidt. Hierbij is complexe zorg nu vooral risico-gestuurd in plaats van oplossingsgericht. “Soms moet je als professional risico’s durven nemen en accepteren wat de gevolgen kunnen zijn”, aldus Van der Helm. Het stellen van de een goede diagnose leidt tot matched care in plaats van stepped care. “Vaak hoef je niet verder te escaleren. Een te zware behandeling op een licht probleem werkt niet en vice versa. Psychiatrie moet je personaliseren door te kijken naar wat de sterke en zwakke kanten van de jongere zijn en naar wat hij zélf wil bereiken”, aldus Van de Helm.

Bouw eerst een vertrouwensband op. 

Hij pleit vooral voor het inzetten van hulp als ouders en jongeren hier zelf voor kiezen; dan ontstaat voldoende vertrouwen. “Bij gedwongen hulp zijn er voor ouders of jongeren die niet kunnen of willen meewerken momenteel nog onvoldoende tools. Bouw eerst een vertrouwensband op en stel bijvoorbeeld het bespreken van een ernstig familiegeheim uit tot die band is gegroeid.” Met deze afsluitende opmerking als antwoord op een vraag uit de zaal, deed Van der Helm impliciet een oproep naar de aanwezige professionals zich hiervoor in te zetten.